Η σωτηρία της οικίας Παύλου Μελά

Αμποτες να πραγματοποιηθεί επί τέλους η σωτηρία του σπιτιού απ' όπου ξεκίνησε η ολοκλήρωση του εθνικού μας χώρου (Άρθρο εφημερίδας "Καθημερινή": Σχέδιο σωτηρίας της οικίας Παύλου Μελά) Η κατάντια του ήταν μια σκέτη ντροπή. Άψογα διατηρημένο μέσα σε καταπράσινο κήπο όσο το κατοικούσε η εμπνευσμένη γλύπτρια Ναταλία Μελά, εγγονή του Μακεδονομάχου, μετά την απομάκρυνση της προς "αξιοποίηση" του όπισθεν μεγάλου οικοπέδου, εγκαταλείφθηκε άσπλαχνα στη φθορά του χρόνου και των ανθρώπων· χρησιμοποιήθηκε και ως αποθήκη οικοδομικού υλικού για τις αναγειρόμενες πολυκατοικίες του "αξιοποιούμενου" οικοπέδου. Με την κατεδάφιση της πετρόχτιστης μάντρας και ο κήπος ρημάχτηκε σε ξέφραγο αμπέλι. Το σεμνό, περικαλές οίκημα, καθρέφτης του ήθους του ήρωα, κιβωτός εθνικής μνήμης και στολίδι της Κηφισιάς, έδειχνε καταδικασμένο εις θάνατο. Εκκλήσεις προς δημόσιες αρχές, επιστολές στον τύπο (σταχυολογώ δύο ημέτερες, "Η Κηφισιά αγνωμονούσα"(23/1/2002), "Τύχη και ατυχία «διατηρητέων» Κηφισιάς"(8/7/2006), από διάφορες που φιλοξένησαν τα Γράμματα της εφημερίδας "Καθημερινής"), έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, αντιμετωπίζοντας ως και την άρνηση παραδοχής του χαρακτηρισμού του οικήματος ως διατηρητέου. Παράδειγμα, σε επετειακή έκθεση στο Δημαρχείο Κηφισιάς για τον Μακεδονικό Αγώνα, υπήρχαν άφθονες φωτογραφίες από τη ζωή της οικογένειας Μελά στην Κηφισιά· ούτε μία όμως του σπιτιού όπου ζούσαν. Στην απορία μου γι αυτήν την κραυγαλέα απουσία του διατηρητέου, η δημοτική επιμελήτρια της έκθεσης αρνήθηκε την ιδιότητα αυτή του κτίσματος. Κατόπιν αυτού, απευθύνθηκα εγγράφως στον Δήμαρχο για τη διαλεύκανση του θέματος. Η απάντηση, με έγγραφο της Διεύθυνσης Πολεοδομίας του Δήμου, επιβεβαιώνει οριστικά ότι η οικία του Παύλου Μελά έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέα με το Π.Δ. 12-2-1982/Φ.Ε.Κ. 180Δ'/19-3-1982.

Χρειάστηκαν λοιπόν 27 ολόκληρα χρόνια και μία επιβεβαιωτική απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (Φ.Ε.Κ. 16/9/2009) με την πρόβλεψη της σχετικής δαπάνης για να αρχίσει-τελεσιδίκως ελπίζω- υλοποιούμενο το Προεδρικό Διάταγμα του 1982 και να εκπληρωθεί ένα εθνικό χρέος. Συμβολικά, όσος χρόνος χρειάστηκε για να καταποντιστεί η χώρα, υπό το βάρος ξέφρενης σπατάλης και καλπάζουσας κρατικής ακηδείας, στο δύσοσμο τέλμα της ένδειας και της γενικής ανυποληψίας. Να ελπίσουμε ότι αλλάζουμε σελίδα;

26 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1071

ΜΕΜΝΗΣΟ
ΑΠΟΦΡΑΔΟΣ
ΝΙΚΗΣ
ΤΟΥΡΚΟΜΑΝΩΝ
ΖΟΦΕΡΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
ΕΞΑΓΓΕΛΛΟΥΣΗΣ
ΡΩΜΑΝΙΑΣ
ΤΕΛΟΣ

26η Αυγούστου 1071

Γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, οι αντικρυστές χερσόνησοι Αίμου και Ανατολίας, οι δύο πτέρυγες του δικέφαλου βυζαντινού αετού κατά τον Μεσαίωνα, γνώρισαν από τα πανάρχαια χρόνια τα σημαντικότερα παλιρροϊκά ρεύματα της ιστορίας και του πολιτισμού. Την εξόρμηση των Αργοναυτών και το πάρσιμο της Τροίας πήγαν ν' αντιστρέψουν οι Πέρσες του Ξέρξη, ώσπου αντίκρυσαν την νέμεσιν της Σαλαμίνας και του Μαραθώνα. Παίρνοντας τη σκυτάλη της ιστορίας ο Μεγαλέξανδρος θα φέρει στην Ανατολή τον πρώτο ευρωπαϊκό πολιτισμό, τον ελληνικό, φτάνοντας ως την Ινδία. Αυτού του πολιτισμού τα όρια θα παγιώσουν οι ρωμαϊκές λεγεώνες στα βουνά της Αρμενίας, τα οποία θα γίνουν αργότερα τα ανατολικά σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, της θρυλικής χιλιόχρονης Ρωμανίας.

Εκεί ο χριστιανικός κόσμος θα αντιμετωπίσει για αιώνες την Ασία και το Ισλάμ, κύματα μανιασμένων επιδρομέων που φτάνουν απανωτά ως τα παράλια της Βασιλεύουσας, για ν' αποκρουστούν και στη συνέχεια ν' απωθηθούν στα φυσικά τους λημέρια. Και παραμένει η Μικρασία ελληνική και χριστιανική, πατρίδα ονομαστών ιεραρχών, στρατηγών και αυτοκρατόρων (πολλοί από αυτούς, Αρμένιοι) πηγή ζωής για το Βυζάντιο, μετά το χάος που έφερε η σλαβική πλημμυρίδα στη χερσόνησο του Αίμου, εκτοπίζοντας τον ελληνόφωνο και λατινόφωνο πληθυσμό από σημαντικό τμήμα της.

Και φτάνουμε στη μοιραία 26η Αυγούστου του 1071. Στην τραγική ήττα του Ρωμανού Δ' Διογένη, από τον Σελτζούκο Αλπ-Αρσλάν στο Μαντζικέρτ της Αρμενίας, ήττα, η σημασία της οποίας δεν έχει, όπως θα έπρεπε, διαποτίσει τη συνείδηση της Ευρώπης, αλλά και τη δική μας. Σε μια εποχή που το δυτικό σκέλος της λαβίδας του Ισλάμ αρχίζει να υποχωρεί στην Ιβηρική χερσόνησο, το ανατολικό σκέλος της συντρίβει στο Μαντζικέρτ την πόρπη της αλυσίδας των βουνών που έζωναν προστατευτικά τη Βυζαντινή Μικρασία, προπύργιο της χριστιανικής Ευρώπης.

Και αρχίζει μέσα από το μοιραίο ρήγμα το μεγάλο ρεσάλτο της τουρανικής-τυρανικής Ασίας, που θα μετακυλήσει - σταδιακά τα σύνορα της ως την καρδιά της Ευρώπης, τη Βιέννη, που μόλις γλίτωσε οριστικά το 1683. Ρεσάλτο που κόστισε τον εθνικό μας ακρωτηριασμό με τον αφανισμό και τη βίαιη μεταλλαγή του χριστιανικού ελληνικού πληθυσμού της Μικρασίας σε τουρκοισλαμικό, καθώς και μερικούς χαμένους αιώνες λήθαργου για τα Βαλκάνια, την ώρα ακριβώς που ξύπναγε η Δύση από τον Μεσαίωνα. Χώρια κάτι επικίνδυνα κατάλοιπα εθνικών καρκινωμάτων, που και σήμερα μας απειλούν.

Γι' αυτό η 26η Αυγούστου, χαραγμένη από το αδυσώπητο χέρι της ιστορίας, πρέπει να είναι ημέρα περισυλλογής για τον Ελληνισμό και όλη την Ευρώπη.

(πρώτη δημοσίευση: 19/08/1992)

Syphilisation Européenne (?)

Σε εξέλιξη αυτόν τον καιρό από την ΕΤ1 δραματική τηλεοπτική σειρά για τον ποιητή Καρυωτάκη, άρτια τεκμηριωμένη ιστορικά και στυλιστικά, με ταιριαστό ατμοσφαιρικό φόντο τη θλιβερή εποχή του διχασμού και της μικρασιατικής καταστροφής, ξεδιπλώνει το βαθύ και ειλικρινές αμοιβαίο αίσθημα μεταξύ Κ.Καρυωτάκη και της ποιήτριας Μ. Πολυδουρη˙ αίσθημα που επέπρωτο να ναυαγήσει στο ανυπέρβλητο τότε αδιέξοδο της μάστιγας της εποχής, τη σύφιλη του ποητή. Το τέλος, αντάξιο κλασικής τραγωδίας˙ αυτοκτονία του Καρυωτάκη και πρόωρος θάνατος από φυματίωση της αγιάτρευτα πληγωμένης από τον χωρισμό Πολυδούρη. (Συγκινητική ερμηνεία).

Τώρα που η σωτήρια πενικιλίνη έθεσε εκποδών τη φοβερή μάστιγα -(δεν είναι σατανική, αλήθεια, η διαδοχή της από το ισοδύναμο και παρόμοιο σε πηγή και στόχο AIDS; )- αναλογίζεται κανείς τον αριθμό, στην Ευρώπη των παρελθόντων δύο αιώνων, καλλιτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος που είχε σημαδέψει η φοβερή ωχρά σπειροχαίτη (με το όνομα της οποίας ο Καρυωτάκης σκεπτόταν να τιτλοφορήσει ποίημά του). Εκτενής ο κατάλογος των "επωνύμων" θυμάτων για να παρατεθεί˙ ενδεικτικός του περιεχομένου, ο επικεφαλής: ο ιδιοφυής φιλόσοφος και αριστοτέχνης του γερμανικού λόγου, Φρειδερίκος Νίτσε.

Το ευρωπαΐκό πνεύμα εντυπωσιασμένο από τις επενέργειες της ασθένειας, ιδίως στη διάνοια του πάσχοντος, δεν άργησε να αχθεί στην υπόνοια μυστηριακής διασύνδεσης και με τη δημιουργική έμπνευση. Η καταχθόνια ασθένεια σε εωσφορική σύζευξη με την ανθρώπινη κορωνίδα, τον νου, βρήκε πρόσφορο έρεισμα στον ευρωπαϊκό μύθο του Δόκτορα Φάουστ και του Συμβολαίου του με τον Διάβολο˙ παραχώρηση της ψυχής σε αυτόν (με κατάληξη την κόλαση) με αντάλλαγμα ενδιαμέσως την εκπλήρωση των διακαέστερων, δυσεκπλήρωτων και συχνά άνομων, φλογερών επιθυμιών του συμβαλλόμενου.

Ο μύθος, με βαθιές ρίζες στον μεσαίωνα της τευτονικής Κεντρικής Ευρώπης (URFAUST, αρχέγονος Φάουστ), διήγειρε τη δημιουργική φαντασία απίθανου αριθμού ποιητών, λογοτεχνών, μουσουργών και άλλων (ψυχολόγων). Τα σκήπτρα κατέχει ο ποιητικός Φάουστ του Γκαίτε, σταθμός στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Τόμας Μανν εκδίδει τον δικό του "DOKTOR FAUSTUS", αλληγορία εν πολλοίς της μεγίστης Υβρεως (κατά την αρχαιοελληνική έννοια) του ναζισμού και του εωσφορικού ηγέτη του κατά της ανθρωπότητας, που κατέληξε στην καταστροφή της χώρας του και της Ευρώπης.

Έργο πολυσχιδές, δύσβατο διαμέσου σκολιών ατραπών συμβολισμών, αμφισημιών και εμβριθούς μουσικολογίας. Ο πρωταγωνιστής, ο ιδιοφυής μουσικοσυνθέτης Α.Λέβερκυν, κατά το πρότυπο του διακεκριμένου συνθέτη έντεχνων γερμανικών τραγουδιών (LIEDER) HUGO WOLF, -ο οποίος εν επιγνώσει (και επιτυχώς) πάει γυρεύοντας κυριολεκτικά τη σπειροχαίτη για να ξαναβρεί τη χαμένη του έμπνευση, -προσφεύγει και αυτός στο ίδιο αδιανόητο εγχείρημα. Στόχος του, η νέα μουσική κατόπιν ανατροπής των ισχυόντων κλασικών κανόνων (κατά το πρότυπο εδώ του ARNOLD SCHOENBERG)* Η τρίτη περίπτωση χρησιμοποίησης υπαρκτού προτύπου είναι η κατά το προηγούμενο του ομοιοπαθούς Νίτσε, δραματική πνευματική κατάρρευση του Λέβερκυν, μετά τη συμπλήρωση του έργου του, σε τερματική πολυετή άνοια.
SIC TRANSIT GLORIA...

* ο οποίος και αυτός εκπατρισμένος, σε συνάντηση τους με τον Τ.Μανν στη Ν. Καλιφόρνια ανέκραξε οργίλος, "ICH BIN KEIN SYPHILITIKER".

Μικρασιατική διακύβευση (διακήδευση;)

Επιχειρώ κατωτέρω κάποια διεύρυνση στο αδιαπτώτου ενδιαφέροντος θέμα του άρθρου του κου Καρκαγιάννη, "Οι μεγάλες ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου" (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26 Απριλίου 2009):

Σε αυτήν εδώ τη χώρα όπου γεννήθηκε η τραγωδία, μοιραίο ίσως ήταν ως έθνος να τη βιώσουμε επανειλημμένως στη μακραίωνη ιστορία μας. Μία από τις ζοφερότερες ήταν ασφαλώς η Μικρασιατική˙ με χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους μαχητές και σφαγιασθέντες αμάχους˙ με ενάμιση εκατομμύριο εξαθλιωμένους, ξεσπιτωμένους πρόσφυγες από τις χαμένες για πάντα προαιώνιες πατρίδες και εστίες˙ με χαμένα για πάντα και τα όνειρα που αιώνες έτρεφαν τις ελπίδες της φυλής. Άδηλες βουλές και δυνάμεις της σκοτεινής Ειμαρμένης και ανθρώπινες αδυναμίες συμπλέχτηκαν για να καταλήξουν σε μία από τις μεγαλύτερες υπαρξιακές δοκιμασίες του έθνους, που ο αντίκτυπος της δεν λέει ακόμη να σβήσει.

Στις ανθρώπινες αδυναμίες καταλογίζεται η ατράνταχτη, υπέρ το δέον αισιόδοξη αυτοπεποίθηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, παρά το μέγεθος των δυσχερειών του εγχειρήματος, που του είχαν επισημανθεί (Γ.Μεταξάς, Foch & άλλοι). Η άλλη πλευρά βαρύνεται με κολοσσιαία σφάλματα και το όνειδος της χαώδους υποχώρησης, που εγκατέλειψε στο έλεος του εχθρού τους συρρέοντες για σωτηρία στη Σμύρνη.

Πρωταρχικής όμως και καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της Μικρασιατικής διακύβευσης θεωρώ δύο παράγοντες της αδυσώπητης Τύχης, οι οποίοι ευνόησαν "σκανδαλωδώς" τους Τούρκους εις βάρος μας.

Ο πρώτος ήταν η θεόπεμπτη για τους Τούρκους, στα πρόθυρα του διαμελισμού της πατρίδας τους, παρουσία του σωτήρα Κεμάλ, ο οποίος με αφάνταστη ενεργητικότητα ανέτρεψε άρδην την κατάσταση, στρατιωτική και πολιτική. Υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες ηγετικές φυσιογνωμίες του 20 αιώνα με τιτάνιο μεταρρυθμιστικό έργο το οποίο ρίζωσε, δίνοντας νέα πνοή στη χώρα του. Δικαίως ονομάστηκε Ατατούρκ, πατέρας των Τούρκων, αν και από καταγωγής φαίνεται πως, περισσότερο αρβανιτο-σλαβομακεδονικό αίμα κυλούσε στις φλέβες του. (Θα μπορούσαν επιτυχεστέρα να τον διεκδικήσουν οι Σκοπιανοί στη θέση του Μεγαλέξαντρου).

Ο δεύτερος, ίσως σπουδαιότερος παράγων, η μοιραία χρονική σύμπτωση της εγκαθίδρυσης του κομμουνισμού στην αχανή Ρωσία. Ξαφνικά, στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας αναδύεται μία νέα, ανεξερεύνητη δύναμη με άφθαρτο ακόμη από τη δοκιμασία του χρόνου, δελεαστικό όραμα και επαγγελίες για όλους "της γης τους κολασμένους", σκορπώντας ρίγη πανικού στους Δυτικούς νικητές του πολέμου, "κεφαλαιοκράτες και αποικιοκράτες". Αρον-άρον εγκαταλείπουν οι Σύμμαχοι κάθε ιδέα διαμελισμού της Τουρκίας, θυσιάζοντας μεταξύ άλλων και την υπεσχημένη ανεξαρτησία της μεγάλης Αρμενίας. Μία ισχυρή Τουρκία φαντάζει τώρα σαν το μόνο δυνατό ανάχωμα ανάμεσα στον επίφοβο νεοπαγή κολοσσό και τα εγγύτατα πετρέλαια του Περσικού κόλπου. Η μικρασιατική εμπλοκή της Ελλάδας καθίσταται πλέον σαφώς επιβλαβής για τα συμφέροντα των Συμμάχων.

Ακόμη περισσότερο που η νέα Ρωσία, στον κατακερματισμό της Τουρκίας διαβλέπει επέκταση της Δυτικής επιρροής στα διάδοχα νέα μορφώματα που θα δημιουργούνταν στο υπερκαυκασιανό υπογάστριό της (όπως τούτο επιχειρείται προσφάτως εκεί και στην Κεντρική Ασία). Εκδηλώνεται λοιπόν χωρίς χρονοτριβή κατά της "ιμπεριαλιστικής" κατ'αυτήν μικρασιατικής εκστρατείας, (αντεκδικούμενη ταυτοχρόνως την υπό δυνάμεών μας αντικομουνιστική εκστρατεία στην Ουκρανία), βοηθώντας ποικιλοτρόπως τον Κεμάλ. Ως δείγμα καλών προθέσεων, φθάνει μέχρι σημείου να επιστρέψει στην Τουρκία τις από προηγούμενο ρωσοτουρκικό πόλεμο κατεχόμενες αρμενικές περιοχές του Καρς και Αρνταχάν!

Το αποτέλεσμα: δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα με συγκρουόμενες κοσμοθεωρίες και επεκτατικές πολιτικές ανταγωνίζονται για την ακεραιότητα και ισχύ της Τουρκίας του μέλλοντος με τραγικό θύμα την εν μέσω αυτών των τεραστίων συμπληγάδων παγιδευμένη δύστυχη Ελλάδα με το παράτολμο όνειρο της.

Η ριζική αλλαγή της πολιτικής των Συμμάχων επισφραγίζεται συμβολικά με την απίστευτα κυνική και απάνθρωπη "ουδετερότητα" των συμμαχικών πολεμικών πλοίων εν όψει του δράματος του αλλόφρονος πλήθους στην προκυμαία της φλεγόμενης Σμύρνης το μαύρο καλο(;)καίρι του 1922.

«Λαζαρικά» Παλιάς Αθήνας

Δείτε ένα παλαιότερο κείμενο σχετικά με τα "Λαζαρικά" της Παλιάς Αθήνας 

Αναστήλωση εικόνων-αποκαθήλωση κράτους

Το εξαίρετο άρθρο του κου Καρκαγιάννη, "Η αναστήλωση των εικόνων και η ιστορική υποκρισία" ("Καθημερινή" 22/03/2009), φωτίζοντας και την συχνά παραλειπόμενη, σκιερή πλευρά της ιστορίας, δίνει την ολοκληρωμένη εικόνα της κρισιμότερης ίσως εποχής του Βυζαντίου, όπου η διαπάλη μεταξύ των δυνάμεων της μεταρρύθμισης και του καλογερικού σκοταδισμού κατέληξε στην επικράτηση των τελευταίων. Η αναστήλωση των εικόνων, λαμπρά εορταζόμενη, εξουδετερώνει με εκτυφλωτικό εορταστικό φως τις καταστρεπτικές διεργασίες, οι οποίες έκτοτε, με επιτεινόμενη ένταση, υπέσκαψαν τη ζωτικότητα της κοινωνίας και οδήγησαν στον μαρασμό και τελικά στον όλεθρο. Γεγονότα όπως η άρση της πολιορκίας της Βασιλεύουσας από "θεομηνία" που κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο, αποδόθηκαν στη θεία παρέμβαση και εορτάστηκαν πάλι δεόντως με τον Ακάθιστο Ύμνο. Κραταιώνονταν έτσι το καλλιεργούμενο αίσθημα της απόλυτης εξάρτησης από τη θεϊκή βούληση, περιορίζοντας αντιστοίχως την ανάγκη ανθρώπινης αντίδρασης στον κίνδυνο, σε παρακλητικές δεήσεις και λιτανείες. Η αρχαία σοφία με το "συν Αθηνά και χείρα κίνει" είχε συντριβεί υπό το βάρος της τυφλής πίστης. Προς την ίδια κατεύθυνση συνήργησε και το προσεγγίζον τέλος της πρώτης χιλιετίας, προξενώντας δέος στους δεισιδαίμονες για επικείμενη Ημέρα της Κρίσεως.

Το αποτέλεσμα υπήρξε μοιραίο. Ενώ στην ανατολή, στα αρμενικά σύνορα της αυτοκρατορίας τουρκικά φύλα με τον επιθετικό φανατισμό των νεοφωτίστων στο Ισλάμ ορέγονταν τα λιβάδια και τα πλούτη του Βυζαντίου, οι Βυζαντινοί κατέφευγαν αθρόως στα μοναστήρια, απογυμνώνοντας το στράτευμα από μάχιμους, τους οποίους αντικαθιστούσε αυξανόμενος αριθμός αφερέγγυων ξένων μισθοφόρων. Αν και δεν έλειψαν εξαιρέσεις φωτισμένων και δραστήριων ηγετών που προσπάθησαν να ανακόψουν την πορεία προς την καταστροφή, η φορά του ρεύματος του εσωστρεφούς αναχωρητισμού υπήρξε ασυγκράτητη. Ο Κ.Παπαρρηγόπουλος αναφέρει ότι ο κόσμος είχε καταληφθεί από "μοναστηριακή μέθη". Επιβλητικά μοναστήρια (βλέπε Αγιον Ορος), αλλά και μικρότερα, αφιερώματα μεγιστάνων, κτίζονταν σε όλη την επικράτεια για να στεγάσουν το μέγα πλήθος (το ένα τρίτο ήταν εξαρχής αμέτοχο στρατιωτικής υπηρεσίας , αλλά και από τους υπολοίπους πλείστοι την απέφευγαν ποικιλοτρόπως). Επί πλέον ο εξοπλισμός του στρατεύματος είχε οικτρά παραμεληθεί, όπως ζωντανά περιγράφει χρονικογράφος της εποχής (Σκυλίτσης).

Η σύμπτωση των ανωτέρω αρνητικών δεδομένων, στρατός όπου πλειοψηφούσαν ξένοι μισθοφόροι, συμπεριλαμβανομένων και Τούρκων (!), πλημμελώς εξοπλισμένος, αυτομολία των Τούρκων προς τους ομοφύλους των και προδοτική εγκατάλειψη του πεδίου της μάχης από βυζαντινό στρατηγό αντίπαλης φατρίας, συνθέτει το σκηνικό της τραγικής μάχης του Μαντζικέρτ (1071), όπου αιχμαλωτίζεται τραυματισμένος ο ηρωικώς πολεμήσας αυτοκράτωρ Ρωμανός Διογένης και άνοιξαν οι πύλες της Μικράς Ασίας στον τουρκικό εποικισμό και στην έκτοτε κακή μας μοίρα. Και μας έμεινε η καλογερική παρηγοριά πως "ήτανε θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει”.

Η εκτροπή της 4ης Σταυροφορίας - Έκτροπα Βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Στις παρυφές του χάους όπου βρισκόμαστε αυτή την εποχή, όταν η "συνείδηση" δραπετεύει πίσω από αποκριάτικες μάσκες και εξαφανίζεται, αφήνοντας τον όλεθρο, θύτες και θύματα μπερδεύονται στον στρόβιλο στρεβλών ιδεολογημάτων και της πιο στυγνής ιδιοτέλειας, με τον ένοχο της αναταραχής τοποθετημένο μονίμως στο αντίπαλο στρατόπεδο, η μνήμη ταξιδεύει ανάμεσα στις, -δυστυχώς όχι λίγες,— ανάλογες στιγμές της μακραίωνης ιστορίας μας. Μια από τις πιό χαρακτηριστικές, η εποχή της 4ης Σταυροφορίας.

Τη γνώση μας συνταράζει η απίστευτη άλωση της θεοφύλακτης Πόλης , το ακατονόμαστο κούρσεμα από τους βαρβάρους Σταυροφόρους, Φράγκους και δόλιους Ενετούς, της βασιλίδας των πόλεων, πρωτεύουσας της (άλλοτε) κραταιάς Ρωμανίας, της "Αγιωτάτης Αυτοκρατορίας των Χριστιανών Ελλήνων" (κατά τον Αλέξιο Κομνηνό). Φόνοι, εμπρησμοί και μία κολοσσιαία λεηλασία και καταστροφή μοναδικών καλλιτεχνικών και πνευματικών (βιβλιοθήκες, συγγράμματα) θησαυρών που είχαν συσσωρευτεί επί αιώνες στην ως τότε άπαρτη Πόλη. Μετά το έγκλημα αυτό κατά του πολιτισμού, ακολούθησε (1204-) η μοιρασιά ανάμεσα στους Φράγκους ηγεμόνες και τους Ενετούς, υπολειμμάτων της διαλυθείσας αυτοκρατορίας, με τέσσερεις διάσπαρτες περιοχές στην Ηπειρο, Πελοπόννησο, Νίκαια και Τραπεζούντα στη Μικρασία, υπό έλληνες ηγεμόνες. Αυτά ως προς την ενοχή Φράγκων και Ενετών.

Πώς βρέθηκαν όμως Φράγκοι και Ενετοί στην Κωνσταντινούπολη; Η Βυζαντινή -κατ' όνομα μόνο- Αυτοκρατορία, βρισκόταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο αποσύνθεσης. Στη Βαλκανική χερσόνησο, Βούλγαροι, Βλάχοι και εγχώριοι ηγεμονίσκοι ανταγωνίζονταν μιαν αδύναμη κεντρική εξουσία. Στην ανατολή, στο άλλοτε βυζαντινό προπύργιο, οι Τούρκοι είχαν εγκατασταθεί στο μεγαλύτερο μέρος του υψιπέδου της Μικράς Ασίας και πίεζαν προς τα παράλια. Επί του θρόνου, της Βασιλεύουσας, η ανεκδιήγητη δυναστεία των Αγγέλων(!) επιδιδόταν σε αγώνα οικογενειακής αλληλοεξόντωσης, φυλακίζοντας, τυφλώνοντας, στραγγαλίζοντας τα μέλη της. Γιος του αυτοκράτορα Ισαακίου Αγγέλου, ο οποίος καθαιρέθηκε και τυφλώθηκε από τον αδελφό του Αλέξιο III που πήρε το θρόνο, Αλέξιος και αυτός, κατέφυγε στη Δύση, όπου ετοιμαζόταν η 4η σταυροφορία, με στόχο πάντα τους Αγίους Τόπους και πρώτο σταθμό απόβαση στην Αίγυπτο. Η εκτροπή προς την Κωνσταντινούπολη, πράξη εσχάτης προδοσίας, οφείλεται στις ακάματες προσπάθειες του νεαρού Αλεξίου με την υποστήριξη του αυτοκράτορα της Γερμανίας, Φιλίππου της Σουηβίας (συζύγου της αδελφής του Ειρήνης), να πείσει τους σταυροφόρους και τους Ενετούς που θα τους μετέφεραν να κατευθυνθούν στην Κωνσταντινούπολη και να αποκαταστήσουν τον πατέρα του Ισαάκιο και τον ίδιο στον αυτοκρατορικό θρόνο. Ως ανταμοιβή έδωσε "εγγράφως" υπόσχεση για την υπαγωγή της ελληνικής εκκλησίας στην Αγία Έδρα και την καταβολή μεγάλου χρηματικού ποσού. Κατόπιν αυτού και παρά την αρχική σφοδρή αντίθεση του πάπα Ιννοκέντιου III στην εμπλοκή των σταυροφόρων με έτερο χριστιανικό κράτος, ο υπέργηρος αλλά ακαταπόνητος και πανούργος ενετός Δόγης Δάνδολος, διαβλέπων δυνατότητες περαιτέρω εκμετάλλευσης της ανόσιας πρόσκλησης του Αλέξιου για επέμβαση στα εσωτερικά ζητήματα του Βυζαντίου, έπεισε τους πάντες για την αναγκαιότητα της εκτροπής.

Η αδυναμία εξεύρεσης του υπεσχημένου χρηματικού ποσού, η αγανάκτηση του πληθυσμού για τα τεκταινόμενα, τα οποία θεωρούσε προδοτικά, οδήγησε σε δραματικά γοργές εναλλαγές των νεμομένων τον αυτοκρατορικό θρόνο˙ η απόδραση ενός εξ αυτών με τον κρατικό θησαυρό, συμπλοκές εγχωρίων δυνάμεων με σταυροφόρους και η ρευστότητα της κατάστασης παρέσχε τελικά το πρόσχημα για την οριστική κατάληψη της Πόλης με τα προεκτεθέντα οικτρά αποτελέσματα.

Δεύτερο μετά το Μαντζικέρτ (1071) που άνοιξε τις πύλες της βυζαντινής Μικράς Ασίας στην τουρκική εγκατάσταση, συντριπτικό πλήγμα κατά του μεσαιωνικού ελληνισμού, ο οποίος παρά την ανάκτηση της Πόλης από τους Λατίνους το 1261, όδευε αναπότρεπτα προς το μοιραίο 1453.

Ελληνο-τουρκικά

Η πρόσφατη επανενεργοποίηση από την Τουρκία των "Γκρίζων ζωνών" στο Αιγαίο αποδόθηκε ενταύθα ως εκτόνωση εσωτερικών εντάσεων της Τουρκίας. Η ερμηνεία αυτή νομίζω πως μας "βολεύει", αποστρακίζοντας την πραγματική αιτία που είναι, η δική μας κοινωνικο-πολιτική καθίζηση, η οποία άλλη μια φορά αναρριπίζει το τουρκικό θράσος για την επαναφορά των παγίων τουρκικών διεκδικήσεων εις βάρος της χώρας μας. Ανάλογες πιέσεις εκδηλώθηκαν με την εγκατάσταση της δικτατορίας˙ τότε η επικεφαλής τριανδρία με εμφανή έπαρση μετέβη στον Έβρο για συνομιλίες με τη βεβαιότητα αίσιας έκβασης. Οι Τούρκοι διέγνωσαν το ειδικό βάρος των συνομιλητών τους, οι οποίοι επέστρεψαν οίκαδε άπρακτοι. Προς αντιπερισπασμό άρχισαν να γεμίζουν λεωφορεία και τρόλεϋ με αυτοκόλλητες σημαιούλες με την επιγραφή "Το Αιγαίο είναι ελληνικό". Έκτοτε η τουρκική μεθοδικότητα παρεσκεύαζε το πρώτο πλήγμα, την ευκαιρία του οποίου χάρισε στην Τουρκία η ευήθης αφροσύνη των δικτατόρων με την πολιτική τους στο "κυπριακό" που κατέληξε στην ανεπανόρθωτη τραγωδία. Φυσική συνέπεια τα Ιμια και η έκτοτε επανερχόμενη ποικιλοτρόπως τουρκική υπενθύμιση των απαιτήσεων τους στο Αιγαίο.

Οι ρίζες του προβλήματος βρίσκονται στην εις βάρος μας σοβαρή διατάραξη του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών, ως αποτέλεσμα των καταλυτικών συμβάντων του λήξαντος εικοστού αιώνα.

Ελλάς και Τουρκία αναμετρήθηκαν επί μία δεκαετία, αρχίζοντας από τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13 και τελειώνοντας με τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Πετύχαμε τη βαλκανική μας ολοκλήρωση και διπλασιάσαμε την Ελλάδα, ελευθερώνοντας εδάφη από μακραίωνη τουρκική σκλαβιά. Μη αρκούμενοι στην προσάρτηση της Ανατολικής Θράκης, λαμπρού επάθλου της νικηφόρας συμμετοχής μας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (Συνθήκη των Σεβρών) επιχειρήσαμε την άκρως παράτολμη Μικρασιατική Εκστρατεία που κατέληξε στη γνωστή τραγωδία, απώλεια της Ανατ. Θράκης και ενάμιση εκατομμύριο εξαθλιωμένων προσφύγων. Η ενσωμάτωση τους σε καιρούς χαλεπούς υπήρξε κατόρθωμα, οφειλόμενο εν πολλοίς στην αξιοσύνη τους. Οι πρόσφυγες προσέτι συμπλήρωσαν εθνολογικά κενά στις απελευθερωθείσες περιοχές.

Η Τουρκία, ηττημένη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, έχασε μεν την αυτοκρατορία της, πλην όμως εδάφη κατοικούμενα σχεδόν αποκλειστικά από Άραβες, γεγονός που ουσιαστικά ακύρωνε τη σημασία για την Τουρκία των πετρελαϊκών αποθεμάτων της περιοχής. (Οι Άραβες θα διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους). Ενώ με την απέλαση και την εξόντωση μεγάλων χριστιανικών μειονοτήτων, Ελλήνων και Αρμενίων, συμποσούμενων σε τρία περίπου εκατομμύρια, ενίσχυσε σημαντικά την εθνική της ομοιογένεια. Αλλά το μέγιστο λαχείο της τύχης υπήρξε η εμφάνιση του ιδιοφυούς και χαλύβδινης θέλησης ηγήτορα, του Κεμάλ (Ατατούρκ), ο οποίος την κρισιμότερη φάση της ιστορίας της Τουρκίας την διέσωσε από επικρεμάμενο διαμελισμό και πραγματοποίησε επανάσταση ευρύτερων και βαθύτερων ανατροπών από εκείνες της ρωσικής επανάστασης -(που προσφάτως εξέπνευσε υπό το βάρος της παγκόσμιας καταναλωτικής υστερίας)- καινοτομίες οι οποίες ρίζωσαν και έθεσαν τη χώρα σε τροχιά ισχύος και προόδου. Νουνεχής και ευέλικτη πολιτική κράτησε τη χώρα ουδέτερη κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με αποτέλεσμα την περαιτέρω παγίωση των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων και ενίσχυση της στρατηγικής εμβέλειας της χώρας.

Αντιθέτως, η αντίστοιχη περίοδος, ολόκληρη η δεκαετία 1940-1950, υπήρξε για την Ελλάδα μία από τις καταστροφικότερες της ιστορίας της. Άρχισε μεν με την πρωτοφανή νίκη που της χάρισε η ομοψυχία των ελλήνων στα βουνά της Αλβανίας, επιγραμματικά αποτυπωμένη στο απόφθεγμα του Τσώρτσιλ: "εις το εξής δεν θα λέμε ότι οι έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν έλληνες" στη συνέχεια όμως η θηριώδης γερμανική κατοχή, η αντίσταση και κατόπιν ο ασυγχώρητος "εμφύλιος" σπαραγμός -(όχι τόσο σπάνιος στην ιστορία μας)- άφησαν πίσω τους εκατόμβες σε νεκρούς και τραυματίες, θανάτους εξ ασιτίας, απέραντες υλικές καταστροφές που χρειάστηκαν άλλη μία δεκαετία για να επανορθωθούν. Εξού και η δυσμενέστατη εις βάρος της χώρας μας διασάλευση των συσχετισμών με τη γείτονα, εναργέστατα διαγραφόμενη στη θεαματική διεύρυνση της απόκλισης των πληθυσμιακών μεγεθών, (σε εκατομμύρια): έλληνες 6 (1928)*, τούρκοι 16 (1927)*- και σήμερα, έλληνες 11 και τούρκοι κοντά στα 80 (!). Πιθανότατες λοιπόν οι περιοδικές αναζωπυρώσεις των γκρίζων ζωνών, όταν οι τούρκοι διαβλέπουν έξαρση των προβλημάτων μας, όπως π.χ. συμβαίνει αυτή την περίοδο.

Η απαιτούμενη ηθική και υλική θωράκιση προϋποθέτει πρωτίστως
πλήρη συνειδητοποίηση της μη επιδεχόμενης καθησυχαστική συγκάλυψη
αντιπαλότητας των δύο λαών την οποία, ασχέτως οιωνδήποτε καλών προθέσεων, απεργάζονται από κοινού η Ιστορία (αρχίζοντας από το δυσοίωνο Μαντζικέρτ το 1071, οι βαθύτατες πολιτισμικές αντιθέσεις) και η Γεωγραφία (νησιά, υφαλοκρηπίδες κλπ) της περιοχής.

(*) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΑΤΛΑΣ, Έκδοσις "ΠΡΩΙΑΣ", Αθήναι 1936